شناسایی پرندگان (تیره چکاوکیان)
بسم الله الرحمن الرحیم
دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک
دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی

گروه : محیط زیست اراک
موضوع : بررسی کلید شناسایی تیره چکاوکیان
ارائه توسط : حسین قاسم خانی
‌چندگونه پرنده در ایران داریم؟
براساس آخرین فهرستی که در مجلات علمی چاپ شده ۵۱۷ گونه پرنده داریم. از این تعداد که متعلق به ۸۰خانواده و ۱۰راسته اند ، حدود ۳۲۰گونه شان در ایران زادآوری می کنند، ۹۰گونه مهاجر زمستانه اند و ۲۴گونه مهاجر عبوری اند. بقیه هم جزو پرندگان کمیاب ، اتفاقی و رها شده از قفس محسوب می شوند. اگر بخواهیم آماری بگوییم حدود ۷۰درصد پرندگان ایران مهاجرند که یا در زمستان وارد ایران می شوند یا در فصل تابستان برای زادآوری به ایران می آیند.
چه تعداد از این پرندگان گونه خاص ایران هستند؟
گونه اندمیک یا بومی انحصاری ، گونه ای است که در هیچ کشور دیگری مشاهده نشود. از این لحاظ ایران تنها یک گونه اندمیک دارد و آن هم گونه زاغ بور است. پرندگان زیادی هستند که خاستگاهشان فلات ایران است ، اما پرنده ایران نیستند؛ مثلا سینه سرخ ایرانی گونه ای است خاص فلات ایران اما جزو گونه های اندمیک ایران محسوب نمی شود.
پرندگان چگونه خود را آماده مهاجرت می کنند؟
پرندگان به خاطر بعد مسافتی که در پیش دارند باید خود را از لحاظ فیزیک بدنی و تغذیه آماده کنند. افزایش تغذیه پیش از مهاجرت منجر به افزایش چربی در بدن آنها می شود که این چربی در طول سفر به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می گیرد. غیر از آن ، پرنده قبل از مهاجرت حالت بیقراری دارد. در مورد این رفتار پرنده ، روی گروههایی مثل سار یا سهره کار شده است که طبق مطالعات پرنده در قفس در فصل مهاجرت بیقراری از خود نشان می دهد و سریع تر بال بال می زند و تغذیه اش هم بیشتر می شود. اینها نشان می دهند پرنده به طور غریزی تمایل به مهاجرت دارد.
در حال حاضر کدام گونه های پرندگان در ایران در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند؟
تا الان حدود ۲۰مورد پرنده هستند که در خطرند. در ایران ۲ مبحث وجود دارد: یکی گونه هایی که از نظر اتحادیه جهانی حفاظت IUCN جزو گونه های در خطر محسوب می شوند و دیگری گونه هایی که از جانب قوانین سازمان محیط زیست ایران در معرض خطرند؛ مثلا ممکن است گونه پرنده ای در دنیا خیلی وضعش وخیم نباشد، اما در ایران در معرض خطر انقراض باشد. از میان گونه هایی که در معرض خطرند گونه درنای سیبری است.
پرندگان شکاری عمدتا در فهرست IUCN قرار دارند که یا در خطرند یا آسیب پذیر مثل بالابان. پرندگانی مثل خروس کولی شکم سیاه بشدت در معرض خطر و در بعد جهانی نیز در خطر انقراض قرار دارد. پلیکان خاکستری ، کورکور حنایی ، اردک سرسفید و… هم در خطرند.
چه عواملی پرندگان را در ایران در معرض خطر قرار داده است؟
مهمترین مساله ، تخریب زیستگاه است ؛ تخریب زیستگاه از چرای دام مفرط گرفته تا ورود فاضلاب یک مجتمع مسکونی یا کارخانه به داخل یک تالاب. از طرفی بریدن درختان ، بوته کنی و نابود کردن جنگلها همگی باعث می شوند زیستگاهی که مناسب گونه هاست از میان برود. بعلاوه آنقدر تعداد اسلحه و تفنگ های بادی زیاد است که باعث شکار پرندگان و پستانداران می شود.
علت قاچاق کردن پرندگان شکاری چیست؟
کشور ما به دلیل وسعتش فون بسیار خوبی برای پرندگان است. تنوع پرندگان بخصوص پرندگان شکاری خیلی خوب است. به همین دلیل بیشتر این پرندگان شکاری به وسیله شکارچیان بومی گرفته می شوند. معمولا یکی دو ماه که از سن جوجه ها می گذرد آنها را از آشیانه شان برمی دارند یا به دلال هایی در تهران یا شهرهای جنوبی کشور می فروشند. آنها هم این پرندگان را به کشورهای عربی منتقل می کنند. عرب ها از پرندگانی مثل بالابان ، بحری و شاهین برای قوش بازی استفاده می کنند ؛ مثلا با بالابان ، هوبره شکار می کنند. گاهی حتی دیده می شود عرب ها با همین پرندگان دست آموز ایرانی در زیستگاه های ایران مشغول قوش بازی هستند، در حالی که شکار هوبره و دیگر پرندگان ممنوع است ، شکار کردن با پرنده شکاری هم ممنوع است و مهمتر گرفتن یک پرنده شکاری هم ممنوع است. اینها همه ممنوع است ، ولی انجام می شود!
آیا در چند سال اخیر گونه جدیدی از پرندگان در ایران مشاهده شده است؟
بله. برای اضافه کردن گونه ها ۲ قسمت وجود دارد. یکی این که گونه ای برای کشور ایران جدید باشد و دیگری این که به خاطر اطلاعات تاکسونومی و ژنتیکی اسم گونه ای تغییر کند؛ مثلا گونه کاکایی نقره ای به خاطر اطلاعات جدید ژنتیکی که به دست آمد به ۲ گونه کاکایی تقسیم شد. گونه های جدیدی که وارد ایران می شوند هم کم نیستند مثلا سسک چشم سفید هندی که به تازگی کشف شده و نوعی مگس گیر قهوه ای که برای اولین بار در خاورمیانه در ایران رکورد شده است.

متاسفانه ما در ایران خیلی اوقات این مشکل را داریم که شناخت گونه فقط در حد متخصصان است ، یعنی این فقط متخصصان هستند که مثلا یک سسک را از یک سهره تمییز می دهند؛ اما در کشورهای دیگر ما ۲ مبحث در پرنده شناسی داریم ؛ یکی پرنده نگری BIRDWATCHING است ، دیگری اومیتولوژی یا علم پرنده شناسی است.
پرنده نگری در واقع نوعی سرگرمی است که هر کس را می تواند جذب کند. هر کسی که به پرنده ها و دیدن آنها علاقه دارد. وقتی دانش عامه مردم نسبت به موضوعی بالا می رود پیگیری هایشان هم نسبت به آن مساله بیشتر می شود؛ مثلا کشور انگلستان چهار پنج میلیون پرنده نگر دارد. اینها مردم عادی این کشورند اما آنقدر تخصص پیدا کرده اند که براحتی می توانند حتی با شنیدن صدای پرنده ای آن را بشناسند؛ اما در ایران فقط ۲۰ تا ۳۰ نفر هستند که اینها هم در این زمینه متخصص اند.
عجایب پرندگان
هر ساله ۵۰میلیارد پرنده در دنیا مهاجرت می کنند. این رقم شگفت آور، اهمیت و عظمت مهاجرت پرندگان را نشان می دهد. در مهاجرت پرندگان شگفتی ها و عجایب بی شماری وجود دارد که در این مقاله نمی توان به تمامی آنها اشاره کرد، اما شاید بد نباشد بدانید رکورد طولانی ترین مسافت پرواز در مهاجرت را در دنیا معمولا متعلق به پرستوهای دریایی قطبی می دانند. این گونه که از نزدیکی قطب شمال تا نزدیک قطب جنوب پرواز می کند مسافتی حدود ۳۰هزار کیلومتر را طی می کند. برخی گونه ها در اقیانوس آرام ، مثل تلیله و سلیم حدود ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر را بدون توقف پرواز می کنند. برای چنین فاصله ای این پرندگان باید ۱۰۰ ساعت بی وقفه پرواز کنند.
وقت شناسی دقیق پرندگان را حتی در پرندگان داخل قفس هم می توان دید. پرندگانی که در قفس می مانند هنگام مهاجرت بیقراری می کنند و بال بال می زنند و جالب این که مطالعات دانشمندان روی این پرندگان در قفس نشان داده که حاصلضرب مدت بال زدن پرنده در معدل سرعت پرواز پرنده ، برابر با فاصله مهاجرت پرنده به محلی است که برای زمستان گذرانی می رود. پرندگان جهت مهاجرت خود را بخوبی می دانند. آنها می دانند کی باید مهاجرت خود را شروع کنند، به کجا باید بروند و کی باید بازگردند. بعضی از آنها مجبورند چند شبانه روز بی وقفه پرواز کنند و از جنگل و کوهستان ها و رودها عبور کنند؛ اما همیشه با وجود تمامی این سختی ها و خطرها راه و مسیر خود را می یابند و به مقصد نهایی و درست خود می رسند.می بینیم که شگفتی ها و زیبایی های این موجودات بسیار زیاد و باورنکردنی است.
پس نگذاریم پرنده ها در قفس بمانند یا شکار شوند. آنها باید آزاد باشند و به سفرهای دور و دراز بروند و مردم با مشاهده دسته های آزاد آنها حس آزاد بودن و زنده بودن را دریابند.

شاید بتوان گفت که نزدیک به 225 گونه از پرندگانی که در ایران زادوولد می‌کنند در اصل متعلق به مناطق جغرافیائی دیگر بوده‌اند که در آن مناطق تکامل یافته‌اند و سپس در قسمتهائی از ایران که شرایط محیطی با زیستگاه اصلی آنها مطابقت بیشتری داشته است، گسترش یافته‌اند. بنابراین، نزدیک به 50 گونه از پرندگان‍ی که در دشتها و جنگلهای نسبتاً خنک ناحیه‌ی خزر و آذربایجان یافت می‌شوند، در واقع به مناطق وسیع جنگلی و استپ‌های مرطوب اروپای معتدله و آسیا تعلق دارند که این قسمت از شمال ایران حد جنوبی منطقه‌ی پراکندگی آنها را تشکیل می‌دهد. از بین این‌گونه‌ها می‌توان «کله سبز»، «خروس کولی»، «دارکوب خالدار بزرگ» و «الیکائی» را نام برد.

در حدود 40 گونه‌ی دیگر که در اصل وابسته به جنگلهای پهن‌برگ اروپای معتدله هستند به طور عمده در شمال و غرب ایران، در جنگل‌های نواحی البرز، آذربایجان و زاگروس دیده می‌شوند. از آن جمله می‌توان «کبوتر جنگلی» ، «سار»، «چرخ‌ ریسک سرآبی» و « سهره جنگلی» را ذکر کرد. نزدیک به 30 گونه که مربوط به فون خاص بوته‌‌زارهای گرم منطقه مدیترانه می‌باشند، در غرب ایران به جنگلهای تنک منطقه‌ی خاص بوته‌زارهای گرم منطقه مدیترانه می‌باشند، در غرب‌ ایران به جنگلهای تنک منطقه‌ی زاگروس و دامنه‌های جنوبی کوههای البرز که شرایط محیطی مناسب برای زندگی آنها داشته است، روی آورده‌اند. به عنوان مثال «دارکوب باغی»، «چرخ‌ ریسک سرسیاه» و «زرده پره‌ی رخ زرد» قابل ذکر است. تعداد کمی از گونه‌ها که متعلق به استپ‌های گرم ترکستان و جنوب روسیه هستند فقط در نواحی استپی مشابه در شمال و شمال شرقی ایران یافت می‌شوند، مانند «چکاوک طوقی» و «زرده پره‌‌ی سرسیاه».
کوهستان‌های مرتفع رشته‌ی البرز و تا اندازه‌ای رشته‌ی زاگروس، منطقه زیست تعدادی از گونه‌های کوهستانی است که زادبوم اصلی آنها سلسله کوههای جنوب « اور آسیا» بوده است. در حدود 15 گونه که شامل «هما»، «زاغ نوک زرد»، «دیوار خزک » و «گنجشک برفی» می‌شود، به فون وسیعی تعلق دارند که از جنوب اروپا تا سلسله جبال هیمالیا گسترش دارد. در حالی که معدودی دیگر مانند «دارکوب سبز راه راه» و «سسک نقابدار هیوم » صرفاً مربوط به فون هیمالیا می‌باشند که حد غربی پراکندگی آنها تا ایران را می‌رسد. همچنین چند گونه معدود نظیر «سهره مغولی» که سرزمین اصلی آنها استپ‌های سرد و فلات‌‌های مغولستان و تبت است، فقط در ارتفاعات شمال شرقی ایران که منتهی‌الیه پراکندگی آنها می‌باشد، دیده می‌شوند.

در جنوب ایران گونه‌هائی یافت می‌شود که اصل افریقایی یا هندی داند و حد شمالی پراکندگی آنها به دشت‌های ساحلی و دامنه‌های جنوب زاگروس کشیده می‌شود. دو گونه که منشأ آفریقایی دارند، یکی «کوکوی خالدار» است که فقط تا جنوب غربی زاگروس گسترش دارد و دیگری «حواصیل زرد» می‌باشد که منقطه‌ی پراکندگی آن قسمت اعظم خاک ایران را شامل می‌شود. در حدود 20 گونه که اختصاص به فون آفریقا و فون هندوستان دارند، عموماً در طول کمربند باریکی در سراسر جنوب ایران زندگی می‌کنند که از آن میان « اگرت ساحلی» ، « بادخورک کوچک»، « زنبور خور کوچک» و « سسک‌ دم دراز» را می‌توان اسم برد. نزدیک به 30 گونه دیگر اصولاً هندی هستند که منتهی‌الیه شمال غربی منطقه پراکندگی آنها، گوشه‌ی جنوب شرقی ایران را در بر می‌گیرد. برای مثال می‌توان «حواصیل هندی»، «دال پشت سفید»، « بوچانگا»، «مینا» و «شهدخور» را از این دسته نام برد.

بالاخره، ساحل جنوبی ایران که از نظر جغرافیائی حد شمالی اقیانوس هند را تشکیل می‌دهد، زیستگاه مناسبی برای پرندگان دریاوی ویژه‌ی این دریای گرم فراهم می‌سازد که «کبوتر دریائی کوچک» ، «نوک سرخ دریائی» و «پرستوی دریائی پشت دودی» از آن جمله‌اند.
بین هشتادواندی گونه‌ی باقیمانده، اکثر آنها بیش از حد معول توانائی سازش نشان‌ می‌دهند و پراکندگی وسیعی در منطقه «اور آسیا» دارند ، مانند « دلیجه »، « هدهد»، «چکاوک کاکلی»، «غراب» و «گنجشک معمولی». گرچه این پرندگان صرفاً متعلق به نواحی خشک نیستند ولی قادر بوده‌اند که خود را با شرایط محیطی سخت سازش دهند. در مواردی نیز به محیط انسانی وابستگی پیدا کرده‌اند. در حدود 12 گونه دیگر را می‌توان مربوط به خاورمیانه دانست که از نظر پراکندگی جهانی محدود و متمرکز در این منطقه هستند، از قبیل «سینه‌سرخ ایرانی»، « سسک کوچک» و «صعوه ابرو سفید».

به این مجموعه‌ی متنوع از پرندگانی که در ایران زادوولد می‌کنند، می‌توان حدود 100 گونه دیگر اضافه کرد که یا به صورت مهاجر عبوری دیده می‌شوند یا زمستان را در ایران می‌گذرانند. بعضی از این پرندگان از منطقه‌ی «توندرا»، برخی از منطقه «تائیکا» و جنگلهای پهن برگ اروپای معتدله و غرب آسیا، گروهی از سیبری و بالاخره تعدادی از استپ‌های ماوراء خزر به ایران مهاجرت می‌کنند. بسیاری از آنها سراسر زمستان را در ایران می‌مانند، در حالی که بعضی تا آفریقا و هندوستان پیش‌ می‌روند و زمستان را در آن نواحی سپری می‌کنند.
پرنده‌شناس ایرانی واقعاً خوشبخت است که بدون خارج شدن از کشورش می‌تواند به دیدن جنگلهائی برود که پرندگانی ویژه‌ی اروپای مرکزی را دارد، یا در جنوب پرندگان خاص فون پاکستان و شمال هندوستان را در باتلاقهائی که در آنها حرّا می‌روید مشاهده کند، و نیز قادر است که در استپ‌های وسیع پرندگانی نظیر پرندگان ماوراء خزر را ببیند. در موسم مهاجرت این امکان را دارد که پرندگان مناطق سرد قطبی را در جوار پرندگان بیابانهای سوزان مشاهده کند. این تضاد و تنوع شگفت‌انگیز در فون پرندگان ایران به ندرت در جای دیگری از کره زمین وجود دارد.


تیره چکاوک

پرندگانی هستند خوش آواز با پر و بال رگه‌رگه و قهوه‌ای رنگ که اغلب در حال پرواز می خوانند

روی زمین بیشتر راه می روند و یا می دوند . معمولا ناخن انگشت عقبی پای آنها دراز ،

راست و نوک‌تیز است . اغلب به‌طور دسته‌جمعی دیده می شوند . جز در موارد استثتایی نر و ماده آنها همشکل است . روی زمین آشیانه می سازند . از دانه‌ها ، حشرات و نرم‌تنان تغذیه می کنند .!

چکاوک از پرندگان کمياب و مهاجري است که نسل آن به دليل شکار بي رويه در خطر انقراض قرار گرفته و براي حفظ اين گونه ها نياز به توجه ويژه مردم و مسئولان مرتبط است. چکاوک (قبره) پرندگاني خوش آواز با پر و بال رگه رگه و قهوه اي رنگ هستند که اغلب در حال پرواز آواز مي خوانند، روي زمين بيشتر راه مي روند يا مي دوند و اغلب به طور دسته جمعي ديده مي شوند و جز در موارد استثنايي نر و ماده آنها همشکل است.اين پرنده خوش آواز روي زمين آشيانه مي سازد و از دانه ها، حشرات و نرمتنان تغذيه مي کند.اين پرنده کمياب انواع متعددي از قبيل چکاوک سهره اي، چکاوک سنگلاخ، چکاوک سردم سياه، چکاوک هدهد (ام سالم)، چکاوک پنجه کوتاه، چکاوک هيوم، چکاوک طوقي، چکاوک هندي، چکاوک گندم زار، چکاوک بال سفيد، چکاوک سياه، چکاوک شاخدار، چکاوک کاکلي، چکاوک درختي و چکاوک آسماني دارد. خانواده چکاوک اغلب در نيمکره شرقي زيست مي کنند شايد معروفترين چکاوک، چکاوک آسماني است که در سراسر اروپا و نواحي معتدل آسيا زندگي مي کنند. طول اين پرنده به 18 سانتيمتر مي رسد، پوشش پشتي رنگ پرهايش قهوه اي تيره است، چکاوک آسماني معمولا لانه اش را روي زمين ميان کشتزارهاي باز مي سازد. ممکن است در ساختن لانه از علف، مو و تکه هاي پارچه اي استفاده کند، چکاوک آسماني به واسطه آوازه خوان هنگام پرواز شهرت دارد، مردم اغلب آواز آنها را هنگام پرواز مي شنوند.پس از جفت گيري چکاوک ماده ما بين چهار تا پنج تخم مي گذارد که به رنگ خاکستري با علائم قهوه اي زيتوني است، چکاوک ممکن است در يک فصل دو جوجه پرورش دهد. رئيس اداره حفاظت محيط زيست شهرستان آستارا در اين باره گفت: چکاوک از پرندگان کمياب و مهاجر است که نسل آن به علت شکار در خطر انقراض قرار گرفته است. ساسان اکبري پور افزود: براي حفظ اين گونه کمياب 125 نفر از نوجوانان و جوانان آستاراي با همکاري محيط زيست اين شهرستان از شکار چکاوک جلوگيري مي کنند. وي ادامه داد: براي اين افراد کارت شناسايي صادر شده است و آنان مي توانند ادوات شکارچيان را جمع آوري کنند.وي با اعلام اينکه چکاوک اغلب بر روي خانه ها لانه مي سازد، ياد آور شد: اين پرنده همه ساله با شروع سرما از مناطق سردسير شمالي به مناطق گرمتر مهاجرت مي کند و تاکنون پنج هزار قطعه چکاوک به شهرستان آستارا مهاجرت کرده است.به هر حال در ايران از 517 گونه پرنده، 340 گونه يعني حدود 70 درصدشان مهاجر هستند، از اين تعداد که متعلق به 80 خانواده و 10راسته اند، حدود 320 گونه در ايران زاد آوري مي کنند، 90 گونه مهاجر زمستانه هستند و 24 گونه مهاجر عبوري هستند بقيه نيز جزو پرندگان کمياب، اتفاقي و رها شده از قفس محسوب مي شوند. يک کارشناس ارشد محيط زيست نيز در اين باره گفت: پرند گان در معرض انقراض در ايران به دو صورت است يکي گونه هاي که از نظر اتحاديه جهاني حفاظت IUCN جزو گونه هاي در خطر محسوب مي شوند و ديگري گونه هاي که از جانب قوانين سازمان محيط زيست ايران در معرض خطر هستند.زهره غفاري در پاسخ به سئوالي مبني براي اينکه چه عواملي پرندگان را در ايران در معرض خطر قرار داده است، افزود: در حال حاضر مهمترين علت انقراض و در خطر بودن پرندگان، تخريب زيستگاه هاي اين گونه ها در ايران و جهان است، تالابها و جنگلهاي که در حال نابودي هستند و درختاني که بي رويه قطع مي شوند و با نابودي هر يک آشيانه و آشيانه هاي نيز نابود شده و به فراموشي سپرده مي شوند. وي با اشاره به اينکه ايران به دليل وسعت زياد شرايط بسيار خوبي براي پرندگان است، اظهارداشت: تنوع پرندگان به خصوص پرندگان شکاري خيلي خوب است، به همين دليل بيشتر اين پرندگان شکاري به وسيله شکارچيان بومي گرفته مي شوند، معمولا يکي دو ماه که از سن جوجه ها مي گذرد آنها را از آشيانه شان برمي دارند و به دلالها در تهران يا شهرهاي جنوبي کشور مي فروشند، آنها هم اين پرندگان را به کشورهاي عربي منتقل مي کنند.اين کارشناس ادامه داد: عربها از پرندگاني مثل بالابان، بحري و شاهين براي قوش بازي استفاده مي کنند، مثلا با بالابان، هوبره شکار مي کنند، گاهي حتي ديده مي شود عربها با همين پرندگان دست آموز ايراني در زيستگاه هاي ايران مشغول قوش بازي هستند در حاليکه شکار هوبره و ديگر پرندگان ممنوع است، شکار کردن با پرنده شکاري هم ممنوع است و مهمتر گرفتن يک پرنده شکاري هم ممنوع است، اينها همه ممنوع است اما انجام مي شود.وي در پاسخ به سئوالي مبني براينکه براي حمايت و حفاظت از پرندگان چه بايد کرد، ياد آور شد: متاسفانه در ايران خيلي اوقات شناخت گونه فقط در حد متخصصان است، يعني اين فقط متخصصان هستند که مثلا يک سسک را از يک سهره تميز مي دهند، اما در کشورهاي ديگر دو مبحث در پرنده شناسي دارند يکي پرنده نگري و ديگري اوميتولوژي يا علم پرنده شناسي است.مديرکل محيط زيست استان گيلان نيز گفت: در حال حاضر 14 گونه از پرندگان تالاب انزلي از قبيل عقاب تالابي، عقاب دريايي پالاس، عقاب شاهي، عروس غاز، اردک سرسفيد و اردک بلوطي در معرض خطر انقراض قرار دارند. کامران زلفي نژاد همچنين تعداد گونه هاي حمايت شده را 54گونه عنوان کرد که پليکان سفيد، اردک تاجدار، اردک چشم طلايي، مرگوس کاکلي، بوتيمار کوچک، حواصيل خاکستري و حواصيل ارغواني از آن جمله است. وي ادامه داد: به منظور حفاظت از پرندگان هفت هزار و 240هکتار از کل مساحت 19هزار و 300هکتاري تالاب تحت مديريت اين سازمان قرار دارد. مديرکل محيط زيست گيلان تعداد کل گونه هاي جانوري تالاب را بيش از 260 گونه و تعداد کل گونه هاي گياهي را حدود 230گونه گياهي عنوان کرد. به گفته وي علاوه بر گونه هاي پرنده آبزي و کنارآبزي که بيش از 40 گونه را شامل مي شود، 40 گونه از انواع ماهيان در تالاب شناسايي شده اند. زلفي نژاد ياد آور شد: تالاب بين المللي انزلي با 19هزار و 300هکتار مساحت يکي از زيستگاه هاي مهم پرندگان و محل زمستان گذراني پرندگان مهاجر در جنوب درياي خزر است
چَکاوَک هُدهُدی (نام علمی: Alaemon alaudipes) پرنده‌ای دانه‌خوار و حشره‌خوار با منقاری بلند و خمیده، دشتی و بومی، مخصوصاً در مناطق نیمه‌بیابانی که مملو از درختچه است و تلماسها، و احیاناً در تلماسهای ساحلی، و دره‌های کوهستانی و مناطق باز و سنگلاخی دیده می‌شود. پرنده چکاوک هدهد اندکی از چکاوک بزرگ‌تر است. این پرنده در فصل‌های مختلف در دشت و صحرای کشور قطر زیاد دیده می‌شود. عموماً پرنده‌ای بومی است و تقریباً در سایر مناطق شبه جزیره عربستان وجود دارد.
مشخصات پرندهٔ چکاوک هدهد
طول تقریبی پرندهٔ چکاوک هدهد ۲۰ سانتیمتری است با بدنی نسبتاً لاغر، سطح پشتی چکاوک هدهد به رنگ خاکی مایل به خرمایی با لکه‌های سیاه، باکناره‌های سیاه که شهپرهای آن رفته رفته از وسط به کنار کوتاهتر است. در کنار گردنش لکه‌ای مرکب از رگه‌های سفید وسیاه تو هم است. قسمت زیر بدنش مایل به سفید و پر زیر دمش به رنگ سیاه است. منقاری دراز وکمی خمیده، وطول منقارش ۴ سانتیمتر می‌باشد. بالهایش مانند بالهای هدهد مخطط سیاه وسفیده و پاهایش بلند است. از منقارش برای حفر در زمین برای ایجاد لانه، وکسب غذا استفاده می‌کند.
پرنده نر آوازی کشیده مانند صدای (نای) از خود صادر می‌کند بهدف اینکه توجه پرنده ماده به خود جلب کند. در ارتفاع ۲۰ متری پرواز می‌کند، هنگام پرواز با بالهای باز و کشیده اش حرکاتی آکروباتیک ایجاد می‌کند وبه سرعت از بالای به سوی زمین می‌آید، بالهایش هنگام پرواز به ۴۱ سانتیمتر می‌رسد. در تلماسه‌ها بیشتر دویدن به پرواز ترجیح می‌دهد. پاهای بلندش به وی کمک می‌کند که شکمش به ریگ گرم صحرا نخورد، چون این پرنده در تلماسه می‌دود، وباز می‌ایستد اطراف خودش نگاه می‌کند، و دوباره به دویدن ادامه می‌دهد
موسم تخم گذاری و جفت‌گیری پرنده «چکاوک هدهد » معمولاً از اواخر فصل بهار و اعتدال بهاری آغاز می‌شود و تا اواخر پائیز ادامه دارد. پرنده ماده از ۲ تا ۳ تخم می‌گذارد، مدت یک هفته روی تخمها می‌خوابد سپس جوجه‌ها از تخم بیرون می‌آیند. تا مدت ۴ روز توانایی بینایی ندارند. اگر احساس خطر کرد، ویا عابری به لانه اش نزدیک شد، از لانه بیرون می‌جهد برای حفاظت از لانه وجوجه‌های وبه مسافت کوتاهی جلو آن شخض عابر می‌دود وتوجه عابر به خود جلب می‌کند، وبا این صورت آن را از لانه دور می‌سازد.


نام انگلیسی : Calandra lark
نام فرانسوی : Alouette Calandre
نام علمی: Melanocorypha calandra چکاوک گندم زار



19 سانتی‌متر ؛ با اندازه بزرگ ، جثه پر ، منقار کلفت و زرد رنگ ، و نیم طوق سیاه مشخص در طرفین گردن تشخیص داده می شود . سینه نخودی رنگ آن رگه‌های قهوه‌ای دارد . در پرواز نوک سفید شاهپرهای ثانوی در لبه عقبی بال‌های بزرگ و مثلث شکل آن تشکیل یک حاشیه سفید می دهد و سطح زیرین بال‌هایش خیلی تیره است . کاکل ندارد . چکاوک گندمزار نابالغ بیشتر نخودی رنگ است و لکه‌های گردنی آن خیلی مشخص نیست . پروازش خیلی سبک ، در ارتفاع کم و موجی است .


زیستگاه :

زمین‌های بایر و سنگلاخ ، کشتزارها و استپ‌ها . روی زمین آشیانه می سازد .


پراکندگی :
شمال و شمال غربی و شرقی –غرب جنوب غربی


نام انگلیسی : Bimaculated lark
نام فرانسوی : Alouette calandre orientale
نام علمی : Melanocorypha bimaculata


5/16 سانتی‌متر ؛ ظاهرا شبیه چکاوک گندم‌زار ولی بطور محسوسی از آن کوچکتر است ، سفیدی لبه عقبی بال را ندارد و نوک تمام شاهپرهای دمش سفید است ، بر خلاف چکاوک گندم‌زار که فقط کناره‌های دمش سفید می باشد و لکه های سیاه کنار گردنش نیز مشخص‌تر است که معمولا از به هم پیوستن انها نیم‌طوقی در جلوی گردن تشکیل می شود . سرش بیشتر از چکاوک گندم‌زار کاکلی به‌نظر می آید و سطح زیرین بال‌هایش به تیره‌گی پرنده مزبور نیست . رفتارش شبیه چکاوک گند‌م‌زار است ولی کمتر به صورت گله‌های بزرگ دیده می شود .


زیستگاه :

معمولا ( اما نه همیشه ) در ارتفاع بالاتر از زیستگاه چکاوک گندم‌زار زندگی می کند و کمتر در زمین‌های زراعتی دیده می شود . بیشتر استپ‌ها و دشت‌های خشک با گیاهان کم را ترجیح می دهد .
پراکندگی : وپراکنش:شمال شرق شمال غربی تا انتهای زاگرس دائمی بخشی از مرکز و قسمتی از شرق برای زمستان گذرانی


انگلیسی : White-winged lark
فرانسوی : Alouette leucoptere
نام علمی : Melanocorypha leucoptera چکاوک بال سفید


17 سانتی‌متر ؛ از سایر چکاوک‌ها به وسیله نوار بالی پهن و سفید که تا لبه عقبی بال می رسد و در پرواز کاملا نمایان است ، مشخص می شود . تفاوتش با چکاوک گندم‌زار این است که لکه‌های سیاه روی گردن را ندارد و بال‌هایش باریکتر است . سطح پشتی آن زرد مایل به قهوه‌ای است با رگه‌های تیره‌رنگ . تارک و پوشپرهای بال و دمش دارای رنگ بلوطی است . سطح شکمی و زیر بغل سفید با گلوی نخودی رنگ و سینه کم‌خال دارد . وقتی بالش بسته است ، پر خارجی سفید‌رنگ بلندترین شاهپر نخستین آن دیده می شود .

چکاوک بال سفید ماده ؛ تارک قهوه‌ای رگه‌رگه دارد .


زیستگاه :

به‌طور عمده علفزارهای خشک و مناطق نیمه‌بیابانی .


پراکندگی : فقط در هیرکانی و جنگل های شمالی زمستان گذزرانی


نام انگلیسی : Black Lark
نام فرانسوی : Alouette negre
نام علمی : Melanocoryepha yeltoniensis چکاوک سیاه


19 سانتی‌متر ؛ چکاوک سیاه نر درشت و سیاه‌رنگ است و پرهایش حاشیه خاکی کمرنگ دارد که در زمستان تا حدی سیاهی پرها را کاهش می دهد . منقارش کوتاه ، کلف و زردرنگ است با نوک سیاه .

پرنده ماده خیلی شبیه چکاوک گندمزار ولی کمرنگ‌تر است و لکه‌های سیاه گردن را ندارد . هیچ یک از دو جنس روی بال یا دم ، سفیدی ندارند .


زیستگاه :

در جلگه‌های علفزار و بوته‌زار ، اغلب نزدیک آب ، و همچنین در بیابان دیده می شود .


پراکندگی : بجز هیرکانی در تمام ایران وجود دارد



نام انگلیسی : Bar-tailed Desert Lark
نام فرانسوی : Ammomane elegante
نام علمی : Ammomanes cinctures سردم سیاه


چطور پیدایش کنیم :

13 سانتی‌متر ؛ چکاوکی کوچک به رنگ نخودی مایل به صورتی یکدست که در قاعده دم روشن‌تر است و یک نوار پهن سیاه در نزدیکی انتهای دم دارد . تارک ، سینه و پشتش یکدست و بدون خط و رگه‌رگه می‌باشد . سبیه چکاوک سنگلاخ ولی کوچکتر از آن است و به وسیله دم تقریبا نارنجی با نوار سیاه انتهایی به اسانی از آن تشخیص داده می شود . از چکاوک سنگلاخ اجتماعی‌تر است و معمولا به صورت گله‌های کوچک دیده می شود .!


زیستگاه :

بیابان‌های سنگلاخ یا ماسه‌ای . گرچه کمتر از چکاوک سنگلاخ ، در مناطق سنگلاخ دیده می‌شود . معمولا از مناطق کوهستانی دوری می کند و شرایط سخت بیابانی را به خوبی تحمل می نماید .


پراکندگی : شرق و مرکز ایران زمستان گذرانی در مرکز
نام انگلیسی : Desert Lark
نام فرانسوی : Ammomane du desert
نام علمی : Ammomanes desertiچکاوک بیابانی سنگلاخ

چکاوک سنگلاخ طولش ۱۵ سانتینتر است. چکاوکی خاکی رنگ وبدون نشانه‌های خاص. باسر کاملاً گرد ورنگ یکدست که از قهوه‌ای خاکی یا قهوه‌ای مایل به خاکستری تا قهوه‌ای مایل به خرمائی کمرنگ متغیر است تشخیص داده می‌شود. رگه‌های بسیار کمرنگ روی سینه اش از فاصله کم نمایان است. دمش فاقد رنگهای سیاه وسفید می‌باشد. کمتر از سایر چکاوکها اجتماعی است و غالباً جفت جفت یا بصورت گروهای کوچک دیده می‌شود. بالهایش کاملاً گرد است. پرواز خاص دارد وبال زدنش توام با تکانهای مخصوصی است.
بیابانهای سنگلاخ ودامنه‌های صخره‌ای کوهستانی را ترجیح می‌دهد واز بیابانهای ماسه‌ای باز دوری می‌جوید
پراکنش : نیمه پایینی ایران مایل به جنوب


نام انگلیسی : Short-toed Lark
نام فرانسوی : Alouette calandrelle
نام علمی Calandrella brachydactyla پنجه کوتاه


14 سانتی‌متر ؛ از چکاوک آسمانی کمرنگ‌تر و خیلی کوچکتر است . سطح پشتی آن نخودی رنگ با رگه‌های تیره و مشخص ، و سطح شکمی آن بدون رگه و به رنگ سفید مایل به نخودی است . در کنار گردن لکه تقریبا سیاهی دارد که اغلب دیدن آن مشکل است . کاکل ندارد ولی تارکش پررنگ است . منقاری کوتاه ، نوک‌تیز و زردرنگ دارد . پرنده نابالغ در طرفین سینه قدری خال خال است . در ارتفاع کم و در مسیر مواجی پرواز می کند .


زیستگاه :

زمین‌های بایر سنگلاخ یا ماسه‌ای ، استپ‌ها و مزارع . روی زمین لانه می سازد .


پراکندگی : زمستان گذرانی میکند بجز مرکز




نام انگلیسی : Short-toed Lark
نام فرانسوی : Alouette calandrelle
نام علمی : Calandrella brachydactyla پنجه کوتاه هیوم

14 سانتی‌متر ؛ از چکاوک آسمانی کمرنگ‌تر و خیلی کوچکتر است . سطح پشتی آن نخودی رنگ با رگه‌های تیره و مشخص ، و سطح شکمی آن بدون رگه و به رنگ سفید مایل به نخودی است . در کنار گردن لکه تقریبا سیاهی دارد که اغلب دیدن آن مشکل است . کاکل ندارد ولی تارکش پررنگ است . منقاری کوتاه ، نوک‌تیز و زردرنگ دارد . پرنده نابالغ در طرفین سینه قدری خال خال است . در ارتفاع کم و در مسیر مواجی پرواز می کند .


زیستگاه :

زمین‌های بایر سنگلاخ یا ماسه‌ای ، استپ‌ها و مزارع . روی زمین لانه می سازد .


پراکندگی :
شمال و به صورت سرگردان در شرق




نام انگلیسی : Short-toed Lark
نام فرانسوی : Alouette calandrelle
نام علمی: Calandrella brachydactyla کوچک


14 سانتی‌متر ؛ از چکاوک آسمانی کمرنگ‌تر و خیلی کوچکتر است . سطح پشتی آن نخودی رنگ با رگه‌های تیره و مشخص ، و سطح شکمی آن بدون رگه و به رنگ سفید مایل به نخودی است . در کنار گردن لکه تقریبا سیاهی دارد که اغلب دیدن آن مشکل است . کاکل ندارد ولی تارکش پررنگ است . منقاری کوتاه ، نوک‌تیز و زردرنگ دارد . پرنده نابالغ در طرفین سینه قدری خال خال است . در ارتفاع کم و در مسیر مواجی پرواز می کند .


زیستگاه :

زمین‌های بایر سنگلاخ یا ماسه‌ای ، استپ‌ها و مزارع . روی زمین لانه می سازد .


همه جای ایران بجز جنوب شرقی




منابع
• دکتر: ، العلوی ، هادی ، «(عالم الطیور والحیوانات) »، دار العودة ، بیروت ، لبنان ، چاپ پنجم سال ۱۹۹۸ میلادی به (عربی).
• عطاءالله، سمیر،. (موسوعة المعلومات العامة) . دار عطاءالله للنشر والتوزیع، بیروت، لبنان، چاپ هشتم، سال انتشار ۱۹۸۴ میلادی به (عربی).
• الفاضل، عبدالله،فاضل. (طیور فی الکویت) . دار الکویت للطباعة والنشر ، الفروانیة، کویت، چاپ اول، سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی به (عربی).
• منبع جعبه‌زیست (انگلیسی). ویکی‌پدیا انگلیسی. بازدید در تاریخ ۱۶ نوامبر ۲۰۰۸.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: