پرندگان
در ميان مهره‌داران ، پرندگان به سبب برخورداري از قدرت پرواز ، صاحب وسيع ترين محيط بلامعارض در گيتي يعني هوا هستند . پرندگان مي توانند دفعتاً نقل مكان نموده و از محيطي به محيط ديگر سريعاً جابجا شوند اما عليرغم اين موضوع بسياري از پرندگاني كه در اوايل دهه پيش مي ديديم ، اكنون ديگر ديده نمي شوند يا به ندرت مشاهده مي شوند .
اين ضايعه بويژه در نواحي ساحلي درياي خزر چشمگيرتر و تكان‌دهنده‌تر است نظير عقاب دريايي و پرندگان آبچر گوناگون . در ميان 521 گونه مشاهده شده از پرندگان ايران ، بيشترين گونه‌ها را پرندگان متكي به تالاب‌ها تشكيل مي دهند اما آلوده شدن ، تخريب و از بين رفتن تالاب هاي ايران در سالهاي اخير خود عاملي در جهت كاهش تعداد بسياري از گونه هاي پرندگان ايران گشته است . سرشماري ساليانه پرندگان كه توسط كارشناسان دفتر حيات وحش و تنوع زيستي به همكاري ادارات كل محيط زيست استانهاي مختلف كشور انجام مي گيرد و به سازمانهاي بين المللي در اين زمينه ارائه مي گردد ، ابزار بسيار مهم و ارزشمندي در مورد جمعيت‌هاي گونه هاي مختلف پرندگان در مناطق مختلف و قضاوت در مورد افزايش يا كاهش روند جمعيت ساليانه‌ آنها مي باشد.

اولويت اول:

هوبره Chlamydotis undulata
مشخصات ظاهري:
اين پرنده 60 سانتيمتر طول دارد و تقريبا هم‌اندازه ميش مرغ ماده است. از زنگوله بال بسيار بزرگتر و متفاوت با آن و از نظر شكل ظاهري شبيه بوقلمون است. به طور كلي، پر و بال، قهوه‌اي شني، زير تنه خاكستري سفيد با دسته پرهاي سياه و سفيد بلند كه از دو طرف گردن آويزان است و حالت دامن مانندي دارد. چشم‌ها زرد و درشت است و هنگام قوز كردن، هماهنگي كاملي با محل شنزار دور و بر خود پيدا مي‌كند. انتهاي شاهپرهاي بال سياه است و زمستان‌ها، سطح پشتي شاهپرهاي ثانويه سفيد مي‌شود. پروازش سنگين و آهسته است و بال‌هاي باريك و دم نسبتا بلندي دارد. هنگام توليد مثل پرنده‌اي منزوي است و در بقيه اوقات در گروه‌هاي كوچك ديده مي‌شود.
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق شني و تپه ماهورهاي ريگزار، بيابان‌ها و نواحي كويري با بوته‌هاي پراكنده يا علف‌هاي كوتاه و حاشيه گندمزارها به سربرده و روي زمين آشيانه مي‌سازد. در ايران، به صورت بومي و مهاجر ديده مي‌شود.

بالابان Falco cherrug
مشخصات ظاهري:
اين پرنده 47 تا 55 سانتيمتر طول دارد و بزرگترين شاهين است. گستردگي بال‌ها هم‌اندازه سارگپه ماده است و از دور شبيه لاچين، اما بزرگتر و سنگين‌تر ديده مي‌شود. از لاچين، به واسطه تارك سفيد و گاهي پس سر نخودي، بدون رگه‌ها و خال‌هاي پهلوها، نوارهاي كمتر مشخص زيرتنه، سبيل كوتاه و نوار پشت چشم كمرنگ‌تر متمايز مي‌شود. پرنده‌اي بسيار جسور است و به حيوانات بزرگتر از خود نيز حمله مي‌كند
زيستگاه:
اين پرنده در استپ‌هاي كم درخت، كوهپايه‌ها، كوهستان‌ها و  نواحي نيمه‌بياباني به سر برده و در شكاف صخره‌ها يا روي درختان آشيانه مي‌سازد و گاهي نيز از آشيانه‌هاي قديمي بهره برده و توليد مثل مي‌كند. در ايران زمستان‌ها فراوان است و به وفور در نواحي غربي كشور توليدمثل مي‌كند.

قرقاول Phasianus colchicus
مشخصات ظاهري:
پرنده نر 85 سانتيمتر و پرنده ماده 60 سانتيمتر (با احتساب دم) طول دارد و به واسطه دم بلند و رنگين و راه رفتن باشكوهش، از ساير ماكيان‌ها متمايز است. از روي زمين به طور ناگهاني برمي خيزد و پس از مقداري اوج گرفتن از بالاي حاشيه درختان به طور مستقيم به پروازش ادامه داده و در اولين محل بوته‌زار فرود مي‌آيد. در پرنده نر پر و بال بسيار رنگين، سر به رنگ سبز برق با پوست برهنه دور چشم به رنگ قرمز گلي و گوشپرهاي كوتاه كه آن‌ها را بالا نگه مي‌دارد، ديده مي‌شود. همچنين روتنه قرمز گلي با رگه‌هاي سياه موج‌دار، سينه گلي و زرد با لكه‌هاي سياه پهن‌تر از روتنه، شكم تيره، بال‌هاي قرمز بلوطي با لكه و رگه‌هاي قهوه‌اي تيره و پاي سيخك‌دار ديده مي‌شود.
زيستگاه:
اين پرنده در جنگل‌هاي مرطوب و بوته‌زارهاي تمشك و درختان پهن‌برگ يا خزان‌كننده به سر برده و زير بوته‌ها آشيانه مي‌سازد. در شمال ايران به صورت بومي و نسبتا فراوان ديده مي‌شود.

زاغ بور Podoces pleskei
مشخصات ظاهري:
اين پرنده 24 سانتيمتر طول دارد و شبيه هدهد، اما بدون تاج سر است. منقار بلند با اندكي خميدگي رو به پايين و بال‌ها پهن است. رنگ پرو بال نخودي مايل به قهوه‌اي، صورت كمرنگ‌تر و از قاعده منقار تا چشم‌ها لكه سياه رگه مانند و نيز لكه سياه بزرگي در بالاي سينه‌اش ديده مي‌شود. بال‌ها سياه با دو نوار بالي سفيد است (كه در پرواز مشخص مي‌شوند). بسيار فريبكار است. به طور تصادفي بالاي بوته‌هاي قيچ نشسته و دمش را اندكي به صورت پره مانند نگه مي‌دارد. بيشتر روي زمين راه رفته و به سرعت مي‌دود تا از مقابل ديدگان پنهان شود.
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق استپي بياباني، بيابان‌هاي ماسه‌اي با گياهان پراكنده و دشت‌هاي پوشيده از گياه قيچ به سر برده و لابلاي بوته‌ها آشيانه مي‌سازد. تنها پرنده بومي و اندميك در ايران است.

ميش مرغ Otis tarda
مشخصات ظاهري:
اين پرنده به آساني از جثه بزرگ، گردن بلند و كلفت، پاهاي بلند و گام برداشتن باوقارش شناخته مي‌شود.
زيستگاه:
اين پرنده در دشت‌هاي باز، استپ‌هاي مرتعي، مزارع و كشتزارها به سربرده و روي زمين آشيانه مي‌سازد. در ايران به صورت بومي و مهاجر ديده مي‌شود.

سياه خروس Tetrao mlokosiewiczi
مشخصات ظاهري:
اين پرنده 40 تا 48 سانتيمتر طول دارد و جثه‌اش بزرگ است. پروازي پرسروصدا دارد و هنگام نمايش‌هاي جنسي، كه اوايل غروب و صبح زود انجام مي‌گيردف پرنده نر با سروصدا، جست‌هايي در هوا تا ارتفاع 5/1 متر مي‌زند.
زيستگاه:
اين پرنده در حاشيه جنگل ها و مناطق كوهستاني و مرتفع به سر برده و در زير بوته‌هاي كوتاه يا پاي صخره‌ها آشيانه مي‌سازد. در ايران به طور متوسط در شمال آذربايجان شرقي ديده مي‌شود.

اولويت دوم:

غاز پيشاني سفيد كوچك Anser erythropus
مشخصات ظاهري:
اين پرنده 59 سانتيمتر طول دارد و كوچكترين غاز از نوع خاكستري است. پرنده بالغ شبيه غاز پيشاني سفيد است با اين تفاوت كه رنگ سفيد پيشاني و منقارش بيشتر است و تا تاج سر ادامه دارد و منقارش بسيار كوچكتر از غاز پيشاني سفيد است و حلقه چشمي زردرنگي در اطراف چشم‌هايش مشاهده مي‌شود.
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق تالابي، نيزار، درياچه‌هاي آب شيرين، شاليزارها و مزارع گندم و جو و علوفه به سر مي برد.

اردك سرسفيد Oxyura leucocephala
مشخصات ظاهري:
اندازه اين پرنده متوسط است. دم سيخ مانند و باريك، گردن كوتاه و منقارش بزرگ و كلفت، به رنگ آبي خاكستري است. اغلب دم خود را بالا نگه مي‌دارد كه در اين حالت پوشپرهاي سفيد زير دم نمايان مي‌شود. اين پرنده معمولا در نزديكي سطح آب پرواز مي‌كند.
زيستگاه:
اين پرنده در مرداب‌هاي نيمه شور، درياچه‌هاي شور و شيرين، سواحل دريا و تالاب‌هاي داراي نيزار به سر مي‌برد.

اردك مرمري Marmaronetta angustirostris
مشخصات ظاهري:
اين پرنده تنها اردك روي آب‌چري است كه نر و ماده آن هم‌شكل‌اند. پر و بالش قهوه‌اي تيره و روشن، با طرح مرمري و لكه بيضوي شكل تيره‌رنگي، در اطراف چشمانش مشاهده مي‌شود.
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق تالابي، درياچه‌ها و نواحي باتلاقي كه داراي پوشش گياهي متراكم است، به سر مي‌برد.

بحري Falco pelegrinoides
مشخصات ظاهري:
اين پرنده شبيه شاهين اما اندكي لاغرتر است و دم بلندتري دارد. پرنده بالغ، به واسطه سر كمرنگ‌تر، پشت ابرو و سبيل نازك‌تر و بلندتر، و چانه نخودي كمرنگ كه تا چشم امتداد دارد، از شاهين متمايز مي‌شود
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق كوهستاني خشك، نيمه‌بياباني و صخره‌ها به سر برده و در شكاف صخره‌هاي پرتگاهي آشيانه مي‌سازد.

شاهين Falco peregrinus
مشخصات ظاهري:
دم نسبتا كوتاه و بال‌هاي دراز و نوك تيزي دارد. در پرواز به سادگي از شكل لنگر مانندش، خصوصا هنگام حمله براي گرفتن شكار، شناخته مي‌شود. هنگام شكار با بال‌هاي تقريبا بسته و با سرعتي بسيار زياد بر طعمه فرود مي‌آيد و عمدتا از پرندگان به خصوص كبوتر و پستانداران كوچك تغذيه مي‌كند.
زيستگاه:
اين پرنده در مناط كوهستاني، جنگل‌ها، صخره‌ها و خارج از فصل توليد مثل در حاشيه تالاب‌ها به سر برده و ميان درختان آشيانه ساخته و گاهي نيز از آشيانه قديمي روي درختان بهره مي‌برد.

جيرفتي  pondicerianus Francolinus
مشخصات ظاهري:
اين پرنده 30 سانتيمتر طول دارد و مورد علاقه شكارچيان است. پر و بالش خاكستري و نر و ماده همشكل‌اند. روتنه نقطه نقطه با خطوط ظريف، شبيه خط موج‌دار، به رنگ خرمايي كمرنگ كه وسط آن‌ها حالت صليب مانند دارد، ديده مي‌شود.
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق با پوشش بوته‌اي و درختان پراكنده، گزستان‌ها، بستر رودخانه‌ها و زمين‌هاي كشاورزي به سر برده و روي زمين زير بوته‌ها آشيانه مي‌سازد. در ايران بومي و در مناطق جنوبي نسبتا فراوان است.

كركس پشت سفيد Gyps bengalensis
مشخصات ظاهري:
اين پرنده شبيه كركس و كوچكتر از آن است. قسمت پايين بال‌ها و پشت سفيدرنگ و پرهاي پروازش تيره است. اين پرنده اجتماعي و اغلب اجازه نزديك شدن را به انسان مي‌دهد.
زيستگاه:
اين پرنده در مناطق باز با درختان پراكنده و اراضي كشاورزي اطراف روستاها به سر مي‌برد. در ايران به تعداد اندك ديده مي‌شود.

عقاب شاهي Aquila heliaca
مشخصات ظاهري:
در پرنده بالغ تركيب پرو بال قهوه‌اي تيره است كه در تضاد با رنگ زرد مايل به سفيد پس گردن، كمرنگي بالاي دم و شانه‌هاي سفيدش قرار دارد و آن را متمايز مي‌كند.
زيستگاه:
اين پرنده در دشت‌هاي باز با درختان بلند و جنگل‌هاي كوهپايه‌اي و در زمستان، در باتلاق‌هاي نواحي استپي به سر برده و روي درختان بلند و دورافتاده آشيانه مي‌سازد. در ايران زمستان‌ها نسبتا فراوان است و به تعداد اندك توليد مثل مي‌كند.

خروس كولي Vanellus vanellus
مشخصات ظاهري:
اين پرنده به واسطه كاكل باريك و دراز سياه رنگ و بال‌هاي بلند و نسبتا گردش به آساني شناخته مي‌شود
زيستگاه:
اين پرنده در علفزارها، كشتزارها، اراضي خيس و باتلاقي به سر برده و در علفزارهاي حاشيه باتلاق‌ها توليدمثل مي‌كند.